जिल्हा देश विदेश महाराष्ट्र राजकीय सामाजिक

शरद पवार नाही तर मग कोण? — विकास लवांडे

पुणे : शरदचंद्रजी पवार… हे तीन शब्द फक्त एका राजकीय नेत्याचे नाव नाहीत. ते महाराष्ट्राच्या धमन्यांत धावणाऱ्या विचारांचे, कर्तृत्वाचे आणि एका अपार प्रेमळ व्यक्तिमत्त्वाचे प्रतीक आहेत. साध्या घरातून निघालेला हा माणूस आज जगाच्या पटलावर एक सशक्त, अनुभवी आणि सर्वसमावेशक नेतृत्व म्हणून उभा आहे. पण या उंचीवर पोहोचूनही त्यांच्या चेहऱ्यावर कधीही गर्वाची रेषा दिसत नाही; ते कायम जमिनीवरचे, लोकांच्या हृदयात घर करणारे राहिले.

पद्मविभूषण शरदचंद्रजी पवार हे फक्त राजकारणातील एक नाव नाही; ते सहा दशकांच्या पुरोगामी संघर्षाचे, सर्वसमावेशक नेतृत्वाचे आणि सामाजिक न्यायाच्या चळवळीचे चालते-बोलते विद्यापीठ आहेत. शारदाबाई व गोविंदराव पवार यांच्या संस्कारी गृहातून जन्मलेल्या तीन भावंडांना भारतातील उच्च पद्म पुरस्कार मिळणे ही घटना देशाच्या राजकीय इतिहासात कुठेच दिसून येत नाही.

वयाच्या 85 व्या वर्षीही त्यांची ऊर्जा, त्यांची काम करण्याची गती आणि त्यांचे अनुशासन पाहून आजची तरुण पिढी दंग होते. पहाटेच्या आधीच दिवसाची सुरुवात, वाचन, अभ्यास, लोकांशी भेटी, प्रवास, बैठका—आणि रात्री उशिरापर्यंत चालणारे तासन्‌तासाचे काम. हे सर्व ते केवळ जबाबदारी म्हणून करत नाहीत, तर ही त्यांची जीवनशैली झाली आहे. राज्याची, देशाची काळजी करणारा असा माणूस थकतो कधी? कष्टाचा थकवा त्यांना जाणवतही नसेल, कारण त्यांच्या मनात असते ती जनतेप्रती असलेली निष्ठा.

राजकारणात वादविवाद होतात, मतभेद होतात, आरोप होतात. परंतु त्यांच्या बाबतीत एक गोष्ट आजवर कधी बदलली नाही—ती म्हणजे त्यांची मनाची विशालता. टीका करणारे कितीही असले, तरी ते प्रत्येकाशी संयमाने बोलतात, समजून घेतात. मतभेद असले तरी मनभेद नाहीत, वाद असले तरी द्वेष नाही—आणि हीच मूल्यं त्यांना इतरांपेक्षा वेगळं बनवतात. आजच्या तापट आणि कटु राजकारणात अशी सहनशीलता अबोधपणे दुर्मिळ झाली आहे.

त्यांच्या आयुष्यातील अनेक प्रसंग अशा अढळ शांततेचे साक्षी आहेत. पक्ष फोडला गेला, सोबतींच्या निष्ठेवर गदा आली, धमक्या दिल्या गेल्या, तपास यंत्रणांचा दुरुपयोग झाला—परंतु एकदाही त्यांनी तडजोड केली नाही. सत्ता जवळ आली असती, आराम मिळाला असता, पण त्यांनी तत्त्वांचा मार्ग निवडला. त्यांना तोडण्याचा प्रयत्न करणाऱ्यांना कदाचित वाटलं असेल की पवार थकतील; पण पवारांना थकवणं म्हणजे समुद्राला किनारा नाही म्हणण्यासारखं आहे—नैसर्गिकरित्या अशक्य.

शेतकरी, कष्टकरी, विद्यार्थी, क्रीडापटू, उद्योजक, कलाकार, संशोधक—कोणतेही क्षेत्र घ्या, या माणसाचा हात, मार्गदर्शन आणि योगदान कुठेतरी दिसतच. कृषी क्षेत्रातील क्रांती, सहकार चळवळीचा विस्तार, शिक्षणसंस्थांचा विकास, क्रीडा क्षेत्राला मिळवून दिलेली प्रतिष्ठा, आंतरराष्ट्रीय पातळीवर उभे केलेले संबंध—हे सर्व एका आयुष्यात घडवणे म्हणजे एखाद्या इतिहासप्रसिद्ध व्यक्तिमत्त्वाचे मापदंड.

ओबीसी आणि मराठा प्रश्नावर कोणी काहीही आरोप केले तरी सत्य इतिहासात स्पष्ट नोंदलेले आहे की 1994 च्या निर्णयामुळेच अनेक जातीनांना आरक्षणाचा शाश्वत आधार मिळाला. ओबीसींच्या 350 पेक्षा जास्त जातीनांना न्याय देणारा हा निर्णय खऱ्या अर्थाने सामाजिक समतेसाठी महत्वाचा होता. मराठा–कुणबी प्रमाणपत्राचा मार्ग खुला होण्याची पायाभरणीही त्याच वेळी झाली. पण आज काहींनी निर्माण केलेला गैरसमज हा केवळ राजकीय हेतूचा आहे, सत्यापासून दूर आहे. मुद्दा हा राजकारणाचा नाही; मुद्दा न्यायाचा, सामाजिक बांधिलकीचा आहे.

आज महाराष्ट्र एका विचित्र वळणावर उभा आहे. समाजात भिंती उभ्या राहतात आहेत—जात, धर्म, भाषा यांच्या नावावर लोकांना वेगळं करण्याचा प्रयत्न सुरू आहे. ही परिस्थिती पाहून पवार साहेबांच्या मनाला वेदना होतात. ते स्पष्ट सांगतात—“माणसांमधील ऐक्य टिकवण्यासाठी पडेल ती किंमत मला मोजायला हरकत नाही.” हे शब्द केवळ नेत्याचे नाहीत—ते त्या भूमीच्या पुत्राचे आहेत, ज्याला आपला महाराष्ट्र हा एक परिवार वाटतो.

ते अनेक दशकांत असंख्य नेते घडवणारे आहेत—जात न पहाता संधी देणारे, सामाजिक न्यायाच्या लढ्यात कायम आघाडीवर राहणारे. असा सर्वसमावेशक नेता भविष्यात सहज मिळणार नाही. आणि म्हणूनच हा प्रश्न आज अधिकच तार्किक आणि भावनिक वाटतो—

पद्मविभूषण शरद पवार नाही तर मग कोण?

हा प्रश्न फक्त राजकीय नाही…
तो राज्याच्या भल्याचा आहे.
तो महाराष्ट्राच्या आत्मसन्मानाचा आहे.
तो लोकशाहीच्या भवितव्याचा आहे.

साहेब, तुमची काठी हळूहळू पांढरी होत चालली असली, तुमचे केस पांढरे झाले असले— पण तुमची उभी राहण्याची ताकद अजूनही तरुण महाराष्ट्राला प्रेरणा देते.

तुम्ही शतायुषी व्हा, साहेब.
तुमचे ज्ञान, तुमचा अनुभव, तुमच्या डोळ्यातलं भविष्याचं दर्शन— महाराष्ट्राला आजही तितकंच आवश्यक आहे, जितकं पहिल्या दिवसापासून होतं.